Ocena tempa i prawidłowości rozwoju umiejętności czytania i pisania dzieci 6-7 letnich

Witamy wszystkich czytelników!

Dojrzałość do nauki czytania i pisania jest częścią dojrzałości/gotowości szkolnej. Na nią składa się taki stopień rozwoju sfery fizycznej (stan zdrowia), umysłowej (rozumienie symboli), społecznej (poczucie obowiązku), emocjonalnej (radzenie sobie z uczuciami) i wolicjonalnej (wytrwałość i celowość w działaniu), który umożliwia dziecku pełnienie z powodzeniem funkcji ucznia.

Czytanie i pisanie to złożone umiejętności wymagające integracji wielu zaangażowanych w nie procesów. A. Brzezińska wymienia tu procesy psychomotoryczne (funkcje percepcyjno-motoryczne: wzrokowe, słuchowo-językowe i ruchowe i ich wzajemną integrację), procesy poznawcze (zasób słów i pojęć) oraz procesy emocjonalno-motywacyjne (pozytywne nastawienie, ciekawość i aktywność poznawcza). Są one wtórne w stosunku do komunikacji słownej i kształtują się w procesie zaplanowanego nauczania. G. Krasowicz-Kupis wymienia takie komponenty dojrzałości do nauki czytania i pisania, jak: nastawienie i motywacja, rozwój intelektualny (rozwój myślenia na poziomie operacyjnym), rozwój mowy i języka, rozwój sprawności percepcyjno-motorycznych oraz ich integracja, świadomość językowa (świadomość istnienia symboli językowych i reguł języka), świadomość pisma (rozumienie funkcji pisma i jego zastosowań).

Opanowywanie umiejętności pisania przebiega w trzech etapach:

1. Stadium wstępne – przed okresem formalnej nauki pisania. Dzieci mają kontakt z książkami, rozwija się świadomość pisma, jego funkcji, motywacja do czytania i pisania, podstawowe sprawności językowe.
2. Stadium kluczowe – rozpoczyna się wraz z formalną nauką i polega na nauce korzystania z „kodu” językowego w oparciu o relację głoska–litera. Rozpoczyna się etapem analitycznym fonologicznym (dominacja strategii opartej na przetwarzaniu fonologicznym relacji litera–głoska), następnie następuje etap przejściowy między czytaniem fonologicznym a całościowym wyrazowym (strategię analityczną fonologiczną na bazie fonemu zastępuje strategia fonologiczna na bazie sylaby i większych cząstek wyrazowych) i jako ostatni występuje etap dominacji strategii całościowych.
   
3. Stadium wprawy (automatyzacja pisma) rozpoczyna się równolegle z biegłym czytaniem, bez konieczności dokonywania świadomej analizy materiału literowego. 

 

 

Na tempo rozwoju umiejętności czytania i pisania mogą wpływać:

• stan zdrowia (dzieci w dobrej kondycji zdrowotnej wykazują większą aktywność i ciekawość poznawczą),
• wcześniejsze doświadczenia przedszkolne (w tym dostęp do wiedzy i informacji),
  
• wcześniejsze doświadczanie kontaktu z książką (w tym posiadanie biblioteczki domowej i zwyczaj czytania dzieciom),
  
• prawidłowy rozwój umysłowy (w tym szczególnie pojęcie stałości przedmiotu, operacyjność myślenia; sprzyja to rozumieniu relacji głoska–litera oraz posługiwaniu się znakami alfabetu),
  
• prawidłowy rozwój ruchowy (w tym szczególnie rozwój motoryki małej, sprzyjający manualnemu opracowywaniu materiału – planowaniu czynności na kartce papieru, odwzorowywaniu liter, pisaniu po śladzie, pisaniu w liniaturze),
  
• prawidłowy rozwój funkcji uwagi umożliwiający planowanie i kontrolę wykonywanych czynności,
  
• prawidłowy rozwój funkcji percepcyjnych, w tym szczególnie w zakresie rozwoju językowego, funkcji słuchowo-językowych, a następnie funkcji wzrokowo-przestrzennych i koordynacji wzrokowo-ruchowej,
  
• czynniki społeczno-ekonomiczne (w zakresie środowiska sprzyjającego podejmowaniu przez dziecko różnorodnych zabaw i aktywności, budowania odniesienia do praktycznego zastosowania nabywanych umiejętności).
  
  

Szczegółowy opis symptomów trudności w nauce czytania i pisania i ich specyficznego charakteru według prof. M. Bogdanowicz dotyczy:

• motoryki dużej,
• motoryki małej – np. trudności w posługiwaniu się nożyczkami, zbyt mocny nacisk na kartkę papieru, wolne tempo kreślenia znaków graficznych,
  
• funkcji słuchowo-językowych (wadliwa wymowa, trudności z zapamiętywaniem wiersza, sekwencji pamięciowych, z różnicowaniem i identyfikowaniem dźwięków, z dokonywaniem analizy i syntezy słuchowej),
  
• koordynacji wzrokowo-ruchowej (trudności z rysowaniem szlaczków, planowaniem na kartce papieru, odtwarzaniem wzorów i złożonych figur geometrycznych),
  
• funkcji wzrokowych (trudności z dostrzeganiem różnic na obrazkach, różnicowaniem liter podobnych jak m–n–u, l–t–ł),
  
• orientacji w czasie,
  
• lateralizacji,
  
• orientacji w schemacie ciała i przestrzeni (różnicowanie stron prawo–lewo).
  

Przy zaobserwowaniu pierwszych symptomów niepowodzeń warto:

• otoczyć dziecko pomocą psychologiczno-pedagogiczną (zajęciami wyrównawczymi, zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi, logopedycznymi),
• nawiązać współpracę z rodzicami w aspekcie wdrażania działań sprzyjających rozwijaniu gotowości do nauki czytania i pisania,
  
• nawiązać współpracę ze specjalistami (psychologiem, pedagogiem, specjalistą terapii pedagogicznej, logopedą) w zakresie budowania spójnego planu oddziaływań korekcyjnych i, zgodnie z nową formułą pomocy psychologiczno-pedagogicznej, planu działań wspierających.
  

Opóźniony rozwój umiejętności czytania (wolne tempo czytania, brak płynności, przeciętna lub słaba poprawność pozwalająca na analizę treści) uzasadnia pomoc przy pierwszych  objawach trudności. Natomiast zaburzenia czytania (szybkie tempo przy znacznie obniżonej poprawności lub pozostawanie w stadium kluczowym, podczas gdy większość dzieci po etapie ćwiczeń: 2–3 latach nauki czytania – przechodzi do stadium wprawy) uzasadniają potrzebę specjalistycznej diagnozy psychologiczno-pedagogicznej. Diagnozę taką warto wykonać zawsze, jeśli liczba czynników, które mogą negatywnie rzutować na opanowanie czynności czytania i pisania, jest znaczna i pomoc dziecku wymaga współdziałania kilku osób dorosłych.

Wczesne objęcie pomocą sprzyja uwzględnianiu prawidłowości rozwojowych dziecka w procesie nauki, uwzględnianiu czasu i tempa przyswajania umiejętności i wiadomości właściwego dla danego dziecka, pozwala utrzymać optymalny dla podejmowania dalszych wysiłków poziom aktywności poznawczej, motywacji.